Ai po polsku darmowy: brutalna prawda, której nie znajdziesz w reklamach
Wchodzisz do świata sztucznej inteligencji – wszędzie reklamy, wielkie obietnice i setki darmowych czatbotów po polsku. Ale czy rzeczywiście te „darmowe” narzędzia AI po polsku są czymś więcej niż marketingową przynętą na naiwnych? Za fasadą uśmiechniętych awatarów i błyskotliwych haseł kryją się nie tylko genialne możliwości, ale też niewidzialne pułapki, kompromisy i ukryte koszty. Ten artykuł to nie powielana lista narzędzi – to dogłębna, oparta na faktach analiza, jaką znajdziesz tylko tutaj. Zobacz, dlaczego Polacy coraz częściej sięgają po darmowe polskojęzyczne AI, jakie są ich realne ograniczenia, jak rozpoznać wartościowe rozwiązania i jak nie dać się nabrać na puste obietnice. Przygotuj się na zderzenie z faktami, których nie znajdziesz w materiałach promocyjnych. Odkryjesz, jak wykorzystać polskie AI dla własnej korzyści, nie wpadając przy okazji w sprytnie zastawione sidła.
Dlaczego Polacy coraz częściej szukają darmowego AI po polsku?
Nowa fala cyfrowych potrzeb: polski użytkownik na rozdrożu
Polskie społeczeństwo w 2024 roku to już nie tylko bierny odbiorca technologicznych rewolucji, ale aktywny uczestnik cyfrowej transformacji. Badania Deloitte z 2024 roku pokazują, że aż 42% Polaków korzysta już z rozwiązań opartych o sztuczną inteligencję, a połowa pracowników sięga po darmowe narzędzia AI w codziennej pracy (Deloitte, 2024). Współczesny użytkownik chce narzędzi, które rozumieją nie tylko jego język, ale i kontekst – idiomy, żarty, lokalne odniesienia. Potrzeba cyfrowej autonomii rośnie z dnia na dzień: chcemy prostych rozwiązań, które pomagają ogarniać codzienność – od planowania dnia, przez naukę, aż po szybkie porady.
Za motywacjami Polaków stoją nie tylko pragnienie wygody czy oszczędności czasu, ale też emocjonalne potrzeby – poczucie bezpieczeństwa, chęć szybkiego zrozumienia skomplikowanych tematów, czy po prostu wsparcia w codziennym stresie. Według badań Money.pl, aż 39% Polaków obawia się utraty prywatności w kontekście AI, co skłania do wyboru narzędzi polskojęzycznych, które wydają się bardziej zaufane (Money.pl, 2024).
- Zwiększona potrzeba narzędzi rozumiejących polski kontekst kulturowy, idiomy i branżowy żargon.
- Chęć ograniczenia kosztów – polscy użytkownicy coraz częściej testują darmowe wersje narzędzi przed zakupem.
- Obawa o prywatność i bezpieczeństwo danych – wybór polskojęzycznych rozwiązań daje poczucie większej kontroli.
- Wzrost zainteresowania automatyzacją codziennych zadań: planowanie, nauka, zarządzanie czasem.
- Potrzeba szybkich, praktycznych porad dostępnych „tu i teraz”.
- Rosnące aspiracje do samorozwoju i edukacji cyfrowej bez bariery językowej.
- Pragnienie wsparcia emocjonalnego i motywacyjnego w rodzimym języku.
- Presja rynku pracy – automatyzacja i oszczędność czasu jako narzędzia przewagi konkurencyjnej.
Mit czy rzeczywistość: czy darmowe znaczy gorsze?
W świadomości wielu użytkowników wciąż pokutuje przekonanie, że „darmowe” oznacza produkt gorszy, z ograniczoną funkcjonalnością lub wręcz niebezpieczny. Tymczasem rzeczywistość jest o wiele bardziej złożona. Jak podkreślają eksperci z aioai.pl, darmowe AI to często narzędzia wspomagające – nie są lekarstwem na wszystko, ale w wielu codziennych zadaniach sprawdzają się znakomicie. Mit, że tylko płatne modele są wartościowe, coraz częściej bywa obalany przez samych użytkowników.
"Nie zawsze płatne znaczy lepsze – czasem darmowe AI jest bardziej autentyczne." — Adam, użytkownik czatbotów AI
Historii jest mnóstwo: Marek, freelancer z Gdańska, wspomina, jak darmowy chatbot po polsku pomógł mu w komunikacji z klientami zza granicy – był szybki, skuteczny i nie wymagał rejestracji. Z drugiej strony są też rozczarowania: Ola, studentka, trafiła na narzędzie, które nie rozumiało złożonych konstrukcji gramatycznych i regularnie generowało nieadekwatne odpowiedzi. W efekcie, jak pokazuje rzeczywistość, darmowe AI może być zarówno szansą, jak i rozczarowaniem – wszystko zależy od świadomego wyboru i znajomości swoich potrzeb.
Jak działa ai po polsku darmowy? Anatomia bezpłatnych chatbotów
Co napędza polskie chatboty? Krótka lekcja technologii
Pod maską każdego czatbota AI po polsku kryje się kombinacja technologii, których głównym celem jest rozumienie i generowanie naturalnego języka. Najważniejsze elementy to:
- NLP (przetwarzanie języka naturalnego): Sercem czatbotów AI jest NLP – zestaw algorytmów pozwalających maszynie analizować, rozumieć i odpowiadać na tekst w języku polskim. To właśnie dzięki NLP chatboty mogą rozróżniać kontekst zdania, sarkazm czy niuanse emocjonalne.
- Model językowy: Modele takie jak GPT, BERT czy LLaMA są trenowane na gigantycznych zbiorach tekstów, aby przewidywać kolejne słowa i generować zrozumiałe odpowiedzi.
- Open source: Wiele narzędzi AI, także po polsku, opiera się na otwartych projektach – to one napędzają rozwój, lecz często mają ograniczone wsparcie i mniej zaawansowane zabezpieczenia.
- Inferencja: To proces „rozumienia” przez AI, jakiej odpowiedzi się od niej oczekuje na podstawie przesłanego zapytania.
Definicje kluczowych pojęć:
Zestaw technik i algorytmów pozwalających komputerom analizować, rozumieć i generować ludzki język. Kluczowe dla chatbotów AI po polsku, bo język polski jest niezwykle złożony i nieprzewidywalny.
Zaawansowany algorytm sztucznej inteligencji, który przewiduje kolejne słowa w zdaniu na podstawie ogromnych zbiorów tekstowych. Im bardziej rozbudowany model (np. LLM), tym lepsza jakość odpowiedzi.
Oprogramowanie z otwartym kodem, dostępne dla każdego. Pozwala społeczności rozwijać narzędzia AI, ale czasami brakuje mu profesjonalnego wsparcia i kontroli jakości.
Proces analizy danych wejściowych i generowania odpowiedzi przez AI. Od jakości inferencji zależy, czy chatbot dobrze zrozumie, o co pytasz.
Największym wyzwaniem dla bezpłatnych polskich chatbotów jest niedoskonałość danych treningowych – polski język to zagadka nawet dla najnowocześniejszych algorytmów. Ograniczone bazy danych, brak wsparcia dla rzadkich dialektów czy dynamicznie zmieniające się trendy językowe sprawiają, że nie każdy chatbot AI po polsku jest w stanie sprostać oczekiwaniom wymagających użytkowników.
Gdzie kończy się magia, a zaczyna kompromis
Magia darmowego AI po polsku kończy się w momencie, gdy użytkownik napotyka twarde limity: ograniczoną liczbę zapytań, spowolnienie działania w godzinach szczytu, mniejszą precyzję odpowiedzi czy brak wsparcia technicznego. Jak pokazują dane z di.com.pl, bezpłatne chatboty są idealne do nauki, szybkich porad i prostych zadań, ale nie zastąpią profesjonalnych rozwiązań w krytycznych zastosowaniach biznesowych czy medycznych.
| Narzędzie | Wersja darmowa: Limity i funkcje | Wersja płatna: Funkcje premium |
|---|---|---|
| ChatGPT OpenAI | Limity dzienne, uproszczony model, brak wsparcia | Szybszy dostęp, lepszy model, wsparcie techniczne |
| Bing Chat | Zapytania ograniczone, reklamy | Rozszerzone funkcje, brak reklam |
| czat.ai | Brak limitu, polski kontekst, wsparcie | Personalizacja, narzędzia premium |
| Poe (Quora) | Minimum funkcji, ograniczone języki | Więcej modeli, zaawansowane opcje |
| Lokalny open-source | Brak wsparcia, nieregularne aktualizacje | — |
Tabela 1: Porównanie popularnych chatbotów AI po polsku – wersje darmowe i płatne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie aioai.pl, di.com.pl
To, czego możesz oczekiwać od darmowego AI po polsku, to szybka pomoc, inspiracja i codzienne wsparcie, ale jeśli szukasz narzędzia do zaawansowanej analizy danych czy tworzenia specjalistycznych dokumentów – lepiej rozważ płatne opcje.
Sztuczna inteligencja po polsku: najciekawsze zastosowania w codziennym życiu
Od biurka po kuchnię: jak AI zmienia nasze nawyki
Kiedyś AI kojarzyła się z laboratoriami czy firmami IT, dziś jej możliwości są dosłownie na wyciągnięcie ręki każdego Polaka. Według raportu DataReportal „Digital 2024 Poland”, rośnie liczba użytkowników korzystających z AI do planowania posiłków, nauki języków, wsparcia emocjonalnego czy zarządzania domowym budżetem.
- Automatyczne podsumowania lekcji i materiałów szkolnych – Chatboty pomagają w nauce, tłumaczą skomplikowane fragmenty podręczników na prosty język.
- Planowanie posiłków i zdrowego odżywiania – AI tworzy tygodniowe jadłospisy uwzględniające polskie produkty sezonowe.
- Pomoc w pisaniu maili służbowych lub reklamacji – Automaty sloństwują poprawne, grzecznościowe zwroty po polsku.
- Tworzenie planów treningowych – Chatbot analizuje cele użytkownika i podpowiada spersonalizowane ćwiczenia.
- Rozwijanie pasji i hobby – Od rekomendacji książek po podpowiedzi do projektów DIY – AI inspiruje i motywuje.
- Wsparcie psychologiczne i relaksacyjne – Darmowe chatboty oferują techniki oddechowe i krótkie ćwiczenia mindfulness po polsku.
- Zarządzanie listą zakupów i przypomnieniami – AI automatycznie zapisuje produkty, których brakuje w domu, i przypomina o ważnych zadaniach.
Zastosowań jest coraz więcej, a najciekawsze historie pochodzą nie z wielkich korporacji, ale z polskich domów, biur czy studenckich pokoi.
Case studies: historie użytkowników, którym AI odmieniło dzień
Nie ma lepszego dowodu na zmieniającą się rzeczywistość niż autentyczne historie. Karolina, studentka filologii polskiej, wspomina: „Dzięki AI po polsku mogę w końcu pisać eseje bez stresu – chatbot pomaga mi zredagować teksty i podsuwa ciekawe cytaty.” Jej historia to przykład na to, jak darmowe AI może realnie wspierać edukację i rozwój kompetencji językowych.
Z drugiej strony, Michał – programista z Poznania – podzielił się rozczarowaniem: darmowy chatbot nie radził sobie z technicznym słownictwem, co utrudniało mu szybkie szukanie odpowiedzi na branżowe pytania. To pokazuje, że nawet najlepsze darmowe narzędzia AI po polsku mają swoje granice – warto testować i elastycznie podchodzić do ich możliwości.
"Dzięki AI po polsku mogę w końcu pisać eseje bez stresu." — Karolina, studentka
Darmowe AI po polsku: czy naprawdę nie ma haczyków?
Cena za darmo: ukryte koszty, o których się nie mówi
Za każdą „darmową” usługą stoi jakiś model biznesowy. W przypadku AI po polsku najczęściej płacisz… swoimi danymi lub czasem. Darmowe chatboty mogą wyświetlać reklamy, zbierać informacje o rozmowach (do celów marketingowych lub rozwoju produktu), a czasem po prostu ograniczać dostęp, by zachęcić do płatnych opcji. Jak podaje slai.pl, największe wyzwanie to transparentność – użytkownik rzadko wie, co dzieje się z jego danymi lub gdzie trafiają zapisy rozmów.
| Rodzaj kosztu | Przykłady ograniczeń | Ryzyko dla użytkownika |
|---|---|---|
| Dane osobowe | Zbieranie historii czatów, e-maili | Utrata prywatności, profilowanie |
| Czas | Ograniczone zapytania, oczekiwanie | Frustracja, niższa produktywność |
| Reklamy | Wyskakujące bannery podczas rozmów | Przesycenie informacjami |
| Jakość odpowiedzi | Uproszczone modele, błędy | Dezinformacja, błędne decyzje |
Tabela 2: Ukryte koszty korzystania z darmowych narzędzi AI po polsku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie slai.pl i badań własnych
Chcesz korzystać z AI po polsku bezpiecznie? Przede wszystkim czytaj polityki prywatności, korzystaj z narzędzi bez rejestracji (jeśli to możliwe), nie udostępniaj poufnych danych i regularnie kasuj historię czatów. Zawsze sprawdzaj, czy narzędzie rzeczywiście działa po polsku – nie daj się nabrać na automatyczne tłumaczenia, które często zawodzą i mogą narazić Twoje dane na dodatkowe ryzyko.
Czy polskie AI jest naprawdę polskie?
Nie każdy chatbot „po polsku” jest tworzony przez polskich deweloperów. Często to po prostu przetłumaczone na szybko zagraniczne modele, które nie rozumieją lokalnych realiów. Jak rozpoznać fałszywki?
- Interfejs wygląda znajomo, ale odpowiedzi są pełne kalek językowych i niezgrabnych tłumaczeń.
- Brak informacji o polskim zespole lub firmie odpowiedzialnej za narzędzie.
- Odpowiedzi ignorują polskie realia, nazwy miejscowości lub slang.
- Brak wsparcia technicznego w języku polskim.
- Narzędzie nie rozumie polskich świąt, systemu edukacji czy polityki.
- Polityka prywatności i regulamin są wyłącznie po angielsku.
Jeśli zależy Ci na jakości, domagaj się autentycznych polskich rozwiązań – takich jak czat.ai czy open-source’owe projekty rozwijane przez lokalne społeczności. Wspierając polskich twórców, pomagasz rozwijać narzędzia lepiej dopasowane do Twoich potrzeb.
Technologiczna rewolucja: jak rozwija się polskie AI?
Polska scena AI – szybki przegląd historii i teraźniejszości
Polska nie jest liderem w adaptacji AI na tle Europy, ale powoli nadrabia dystans. Pierwsze projekty z zakresu NLP powstawały już w latach 90., dziś open-source’owe społeczności, start-upy i uczelnie rozwijają narzędzia, które coraz lepiej radzą sobie z polską gramatyką i semantyką.
| Rok | Kamień milowy | Znaczenie dla AI po polsku |
|---|---|---|
| 1998 | Powstanie pierwszych korpusów języka PL | Ułatwienie trenowania bazowych modeli NLP |
| 2010 | Rozwój polskich modeli open-source | Wzrost popularności AI w środowiskach IT |
| 2018 | Start-upy AI w Polsce | Pierwsze chatboty dla biznesu i edukacji |
| 2022 | AI Summit, Digital Festival | Popularyzacja AI wśród szerokiej publiczności |
| 2024 | 42% Polaków korzysta z AI | Przełom społeczny – AI w codzienności |
Tabela 3: Oś czasu najważniejszych wydarzeń na polskiej scenie AI
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Digital Festival, 2023, DataReportal
Za sukcesami stoją nie tylko giganci technologiczni, ale też społeczności open-source, zespoły badawcze na uczelniach (np. Uniwersytet Warszawski, Politechnika Wrocławska) oraz firmy takie jak czat.ai, które koncentrują się na rozwijaniu narzędzi dopasowanych do polskich realiów.
Trend na 2025: co zmieni się w najbliższych miesiącach?
Już dziś widać nowe trendy: coraz popularniejsze stają się multimodalne AI (czyli obsługujące tekst, głos i obrazy), rozbudowane asystenty głosowe czy chatboty zintegrowane z platformami e-commerce. Użytkownicy oczekują nie tylko szybkiej odpowiedzi na pytanie, ale pełnowartościowej interakcji – wsparcia w nauce, motywacji czy nawet… codziennych rozmów o życiu. Wzrasta rola lokalnych społeczności, które budują własne narzędzia na zasadach open source, dając użytkownikom większą kontrolę i lepsze dopasowanie do potrzeb.
Polskie AI staje się coraz bardziej demokratyczne – to nie korporacje, ale zwykli ludzie decydują, jak narzędzia mają wyglądać i co mają robić. Liczy się jakość, bezpieczeństwo oraz realna wartość dla użytkownika, a nie puste marketingowe slogany.
Jak wybrać najlepsze darmowe AI po polsku? Przewodnik dla sprytnych
Krok po kroku: testowanie i ocena narzędzi
Wybór idealnego darmowego AI po polsku nie jest kwestią przypadku – to proces, który wymaga krytycznego podejścia i znajomości kilku prostych zasad.
- Sprecyzuj, do czego potrzebujesz AI – do nauki, zarządzania czasem, wsparcia psychologicznego?
- Sprawdź dostępność języka polskiego – czy AI faktycznie rozumie polski, czy tylko mechanicznie tłumaczy?
- Przetestuj kilka narzędzi – korzystaj z demo lub darmowych wersji, zanim zdecydujesz się na regularne użycie.
- Analizuj politykę prywatności – upewnij się, że Twoje dane są chronione.
- Oceń jakość odpowiedzi – zwracaj uwagę na logikę, poprawność językową i adekwatność informacji.
- Porównaj limity wersji darmowych – ile zapytań możesz zadać, czy pojawiają się reklamy?
- Sprawdź wsparcie techniczne – czy możesz liczyć na pomoc w razie problemów?
- Monitoruj swoje odczucia – czy AI rzeczywiście ułatwia Ci życie, czy tylko dodaje pracy?
Przed podjęciem ostatecznej decyzji zrób checklistę: jak oceniasz narzędzie w zakresie bezpieczeństwa, wygody obsługi, jakości odpowiedzi i elastyczności? Tylko wtedy masz szansę trafić na rozwiązanie, które realnie zmieni Twój dzień.
Czego unikać: czerwone flagi w świecie darmowego AI
Rynek AI po polsku kusi setkami narzędzi, ale wiele z nich to pułapki marketingowe lub technologiczne buble. Na co uważać?
- Brak przejrzystych informacji o pochodzeniu i właścicielu narzędzia.
- Model AI oparty wyłącznie na tłumaczeniach, z typowymi błędami językowymi.
- Agresywne pop-upy, nadmiar reklam, wymuszanie rejestracji.
- Ograniczony kontakt z supportem lub brak wsparcia w języku polskim.
- Niska jakość odpowiedzi, powtarzalność lub brak kontekstu kulturowego.
- Brak możliwości usunięcia konta lub historii rozmów.
- Niejasna polityka prywatności lub brak informacji o przetwarzaniu danych.
W gąszczu ofert warto korzystać ze sprawdzonych źródeł – takich jak czat.ai czy rekomendacje od społeczności technologicznych, gdzie użytkownicy dzielą się autentycznymi opiniami. To najlepsza gwarancja, że trafisz na narzędzie, które rzeczywiście działa i jest czymś więcej niż tylko iluzją AI po polsku.
Czatboty AI wspierające codzienne życie: przyszłość czy chwilowa moda?
Czy AI zastąpi Twój zespół, czy raczej go wzmocni?
Wokół AI narosło mnóstwo mitów. Jednym z nich jest strach przed utratą pracy czy całkowitym zastąpieniem człowieka przez maszynę. Tymczasem, jak podkreślają eksperci z pit.lukasiewicz.gov.pl, AI to narzędzie do wzmacniania zespołów – automatyzuje powtarzalne czynności, daje czas na kreatywność i rozwój kompetencji.
"AI to nie wróg, tylko narzędzie. Wszystko zależy od tego, jak go używasz." — Piotr, ekspert IT
W praktyce czatboty AI wspierają zespoły w obsłudze klienta, planowaniu zadań, automatyzacji biurokracji czy wsparciu psychologicznym. W domowym biurze stają się cyfrowym asystentem – organizują harmonogram, przypominają o ważnych sprawach, pomagają w szybkim wyszukiwaniu informacji. To nie konkurenci, tylko sojusznicy w codziennej walce z natłokiem obowiązków.
Jak korzystać z czatbotów AI odpowiedzialnie?
Popularność AI nakłada na użytkowników i twórców ogromną odpowiedzialność. Kluczowe jest przestrzeganie zasad etyki cyfrowej i ochrona prywatności.
Definicje najważniejszych pojęć:
Otwarta komunikacja na temat sposobu działania AI i tego, jak przetwarzane są dane użytkownika.
Świadome korzystanie z technologii, które nie narusza dobra innych osób ani przepisów prawa.
Zasada zbierania wyłącznie niezbędnych informacji do działania narzędzia.
Wyrażenie jasnej zgody na przetwarzanie danych przez użytkownika – bez domyślnego zaznaczania opcji.
W praktyce oznacza to regularne czytanie regulaminów, niepodawanie wrażliwych danych i wybieranie narzędzi, które jasno informują o zasadach działania. Odpowiedzialny użytkownik nie tylko korzysta, ale też edukuje innych i zgłasza nieprawidłowości, jeśli je zauważy.
Mit kontra rzeczywistość: najczęstsze pytania o ai po polsku darmowy
Czy darmowe AI po polsku faktycznie rozumie użytkownika?
Język polski to nie tylko zbiór słów i reguł, ale żywy, dynamiczny organizm pełen idiomów, wyrażeń i lokalnych odniesień. Darmowe AI po polsku coraz lepiej radzi sobie z rozumieniem kontekstu, zwłaszcza w prostych zadaniach i codziennej komunikacji. Jednak – jak wynika z badań Deloitte, 2024 – skuteczność AI zależy od jakości danych treningowych i stopnia dopasowania do polskiego rynku. Użytkownicy doceniają szybkość i wygodę, ale wskazują na niedoskonałości w rozumieniu slangu czy zawiłych struktur gramatycznych.
Z opinii użytkowników i analiz publikacji wynika, że AI po polsku jest świetnym wsparciem „na start”, ale w bardziej zaawansowanych zastosowaniach lepiej wybrać narzędzia dedykowane lub płatne.
Co dalej? Przyszłość darmowych chatbotów w Polsce
W perspektywie kilku lat polskie AI nie tylko utrzyma, ale wzmocni swoją pozycję jako narzędzie codziennego wsparcia. Oto sześć trendów, które już dziś realnie zmieniają rynek:
- Wzrost roli open source – społecznościowa współpraca daje większą transparentność i szybsze innowacje.
- Rozwój wielokanałowych asystentów – chatboty będą jeszcze lepiej zintegrowane z codziennymi aplikacjami.
- Lepsze zrozumienie polskiego kontekstu – narzędzia coraz lepiej rozpoznają slang, idiomy i lokalne odniesienia.
- Etyka i prywatność – użytkownicy coraz bardziej doceniają transparentność i bezpieczeństwo danych.
- Personalizacja doświadczenia – AI będzie lepiej „uczyć się” preferencji i stylu użytkownika.
- Integracja AI w edukacji i biznesie – szkoły i firmy sięgają po polskie AI do automatyzacji nauki i obsługi klienta.
Każdy z tych trendów już dziś wpływa na sposób, w jaki Polacy korzystają z AI po polsku darmowy. Najważniejsza rada? Testuj, pytaj, bądź krytyczny – i nie bój się wymagać więcej od technologii, która ma służyć właśnie Tobie.
Podsumowanie
Darmowe AI po polsku to nie przynęta, ani tym bardziej – rewolucja z kosmosu. To narzędzia, które realnie zmieniają codzienność tysięcy Polaków: pomagają w nauce, oszczędzają czas, inspirują i wspierają w stresujących sytuacjach. Jednak za każdą „darmową” usługą stoi kompromis – od ukrytych kosztów czasu i danych po ograniczenia funkcjonalne i językowe. Klucz do sukcesu to krytyczne podejście, świadome wybory i regularne testowanie nowych rozwiązań. Korzystając z takich źródeł jak czat.ai, masz dostęp nie tylko do narzędzi, ale też rzetelnej wiedzy i społeczności wspierającej Twój cyfrowy rozwój. Pamiętaj: AI po polsku darmowy działa najlepiej tam, gdzie Ty decydujesz, jak i do czego je wykorzystać. Stawiaj na transparentność, bezpieczeństwo i realną wartość – wtedy technologia stanie się Twoim sprzymierzeńcem, a nie zagrożeniem.
Czas na inteligentne wsparcie
Zacznij rozmawiać z chatbotami już teraz